موج سواری ترامپ بر دو قطبی سازیِ فضای جامعه

به گزارش راهبرد معاصر؛ 13 آبان ( 3 نوامبر) پنجاه و نهمین دوره از انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده امریکا است. می توان گفت یکی از مهمترین و پرحاشیه ترین انتخابات پیش رو بشمار می اید. در این دوره از انتخابات ترامپ با مشکلات عدیده ای روبرو است. ترامپ توانست اقتصاد امریکا را در این چهار سال به رونقی برساند و امار بیکاری را پایین بیاورد ولی با توجه به شیوع ویروس کرونا ورق را چرخاند و تا حدودی از محبوبیت وی کاسته شد.

محمد جمشیدی، عضو هیات علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران براین باور است باید منتظر سورپرایز اکتبر ترامپ باشیم که احتمالا رونمایی از واکسن کرونا باشد و یا تحولاتی در عرصه اقتصادی. همچنین براین باور است که ترامپ در مناظره ها طوری رفتار می کند که همه مشکلات را به گردن بایدن بیاندازد.

آیا مسائل ایران در انتخابات این دوره از امریکا تاثیرگذار است؟

به طور سنتی مباحث سیاست خارجی در انتخابات آمریکا چندان تاثیر گذار نیست مگر اینکه بحرانی بین المللی وجود داشته باشد وگرنه به لحاظ سنتی مردم و رای دهندگان آمریکایی توجه اندکی به مسائل بین المللی دارند. به همین دلیل است که اصالتا رویکرد انزوا گرایی همواره در جامعه آمریکا و در سیاست خارجی این کشور نمایندگانی قوی دارد. از این رو مردم آمریکا در شرایط فعلی که بحران کرونا و مساله بحران اقتصادی و بهداشتی در جامعه آمریکا و خشونت پلیس و تبعیض مطرح است به طور برجسته ای به مسائل داخلی آمریکا پرداخته اند و مسائل سیاست خارجی بروز و ظهور چندانی ندارد. مگر اینکه به بحرانی تبدیل شوند که اقتضای آن درگیری نظامی باشد. معمولا به همین علت از سورپرایز اکتبر حرف زده می شود. روسای جمهور آمریکا معمولا وقتی وضعیت انتخاباتی خود را مناسب نبینند به یک سری ماجراجویی ها دست می زنند تا بتوانند معادله داخلی انتخابات را تغییر بدهند این چیزی است که به طور سنتی گفته می­شود و اصطلاحی همیشگی است.

به نظر شما این سورپرایز اکتبر چیست؟

معمولا سورپرایز اکتبر یک تحول در عرصه خارجی است مثلا میانجی گری آمریکا در عادی سازی روابط اسرائیل با امارات و بحرین. اما اتفاقا در این دوره گفته می شود سورپرایز اکتبر؛ احتمالا واکسن ضد کرونا و یا بهبود وضعیت اقتصادی یا بورس خواهد بود. دقت داشته باشید که هر اتفاقی قطعا می تواند بر انتخابات تاثیر گذار باشد ولی معادله انتخاباتی اساسا با این شیوه تغییر نمی کند. در این دوره از انتخابات آمریکا مساله کرونا برجسته است و اگر رییس جمهور این کشور بخواهد به ماجراجویی خارجی دست بزند شاید حتی تاثیر منفی در پی داشته باشد. وعده سیاست خارجی ترامپ پایان جنگ های بی پایان بود. اساسا تهدیدات آمریکا در فضای بین الملل راهکار نظامی ندارد. در این شرایط هر گونه درگیری نظامی با بازیگری خارجی می تواند اثری معکوس به جا بگذارد مگر اینکه طرف مقابل در برابر ضربه ای که خورده، ساکت بنشیند و پاسخ ندهد و امریکا این حادثه را در تبلیغ انتخاباتی خرج کند. ترامپ در عرصه سیاست خارجی دستآوردی نداشت و فقط فضای تهدید و تحریم را بر علیه شرکای خود افزایش داده است. برای او مهم است که در عرصه سیاست خارجی دستآوردی داشته باشد ولی قطعا تاثیری بر نتیجه، نه فرایند، انتخابات نخواهد داشت.

بسیاری وضعیت ترامپ را لغزنده ارزیابی می کنند. انتقادات از شیوه و عملکرد او بالا رفته و مطالب بسیاری بر علیه اش منتشر شده است آیا می توان گفت اقداماتی که اخیرا انجام شده در حقیقت دست و پا زدن ترامپ است؟

قطبی کردن جامعه مزیت اصلی ترامپ است و احتمال پیروزی او با قطبی شدن جامعه بالاتر می رود. ترامپ به دنبال این است که دعواهای هویتی و نژادی و آمریکایی و غیر آمریکایی بودن را برجسته تر کند از این رو از تنش ها و اعتراضات در آمریکا بهره برداری می کند. او تا اینجا موضعی همدلانه با معترضین نداشته و شعار او همواره نظم و قانون است که معنی آن چیزی جز سرکوب معترضین و حق دادن به خشونت پلیس نیست. ترامپ از این فضای دو قطبی ارتزاق می کند. همچنین دموکرات ها نیز بدشان نمی آید چهره اهریمنی بیشتری به این فضا بدهند. در واقع، دموکرات ها نیز از این فضا استفاده می کنند تا پایگاه واقعی رای خود را به پای صندوق ها بیاورند از این رو تنش فعلی جامعه به نفع آنها است.

انتخابات این دوره از ایالات متحده امریکا چه تاثیری بر روی ایران دارد؟

متاسفانه تحولات سیاسی آمریکا بر کشور ما اثر گذار است. شش ماه بعد از انتخابات آمریکا نوبت به انتخابات ریاست جمهوری ایران می رسد. با افزایش سطح تنش بین ایران و آمریکا و اقداماتی که آمریکا بر علیه ایران صورت داده، اعم از خروج از برجام و تشدید تحریم های یک جانبه و اقدامات غیر دیپلماتیکی که انجام داده است بر فضای داخلی ایران تاثیر گزارده است. با این حال مساله اصلی ما اقتصاد است. همچنین ناکارآمدی مدیریتی دولت هم در این فضای گفتمانی موثر است. ولی اگر بخواهیم سهمی برای سیاست خارجی قرار بدهیم اینکه ترامپ بر سر کار بیاید یا بایدن، قطعا بر مناسباتِ داخلی ایران تاثیر گذار است. ولی هر کسی پیروز رقابت ها در آمریکا باشدآنچه باید بدانیم این است که بایدن اوبامای دوم نیست. او ادامه دهنده سیاست های اوباما در قبال ایران نخواهد بود بلکه به دنبال بهره برداری از اهرم های فشار ترامپ علیه ایران است. هر چند که اوباما خدمتی به ایران نکرد و توافقی که با ایران داشت باعث برداشته شدن تحریم ها نشد و توانمندی هسته ای ایران را محدود کرد و ترامپ همان وضعیت را تشدید کرد. ضمن اینکه تیم بایدن اعلام کرده از ابزارهای فشاری که ترامپ بر علیه ایران ساخته بهره برداری خواهد کرد تا ایران را به مذاکرات فراتر از برجام هم در حوزه منطقه ای و هم موشکی بکشاند.

نکته دیگر این است که برآوردهای راهبردی از ایران در ذهن استراتژیک آمریکا شکل گرفته مبنی بر اینکه فشار بر ایران موثر است و هزینه ای ندارد. این برآوردها ناشی از رویکرد کلان دولت آقای روحانی به حوزه بین الملل و همچنین انفعال آن در پاسخ به فشارهای آمریکا بوده است. این برآوردها فقط مختص به حزب جمهوریخواه و دولت ترامپ نیست بلکه دموکرات ها هم همینگونه نگاه می کنند.

متاسفانه دولت در برابر فشارهای آمریکا واکنش قاطعی نشان نداد و به برجام به عنوان یک امر مقدس و نه ابزار سیاست خارجی نگاه می کند. لذا نگاه های خطرناکی در هر دو حزب آمریکا بر علیه ایران شکل گرفته است؛ اینکه فشار بر ایران باید شدت پیدا کند چون این فشار هزینه چندانی برای آمریکا ندارد و این شرایط خطرناک است. در مورد دستیابی به تاکتیک ها و روش ها قطعا تفاوت هایی وجود دارد ولی سیاست ها و اهداف تغییر نمی کند. نتیجه همه این مباحث این است که راه حل مشکلات اقتصادی کشور ما، در توافق با آمریکا نیست. آمریکا با هر تیمی که حاکم باشد به دنبال حفظ تحریم ها خواهد بود. آنها شاید تحریم های سمبلیک ایران مثل تحریم سفر ایرانیان یا تحریم سفر وزیر خارجه به آمریکا را بردارند و چهره مثبتی از آمریکا به طرف ایرانی القا کند اما همه این ها بخشی از طراحی هایی می باشد که در قالب فریب می گنجد. سیاست آمریکا بر علیه ایران رفع تحریم نیست بلکه حفظ تحریم است؛ از این رو راه حل ما با آمریکا توافقی جدید نیست. راه حل ما دو چیز است. اول پیدا کردن مسیرهای دیگر و دوم تغییر برآوردهای استراتژیک غرب از ایران. در این میان کار استراتژیک با چین راه حل موثری است که باید جدی گرفته شود. براوردهایی که ایران را بازیگر ضعیفی نشان می دهد که در برابر فشار های آمریکا جوابی ندارد باید تغییر کند.

بسیاری عقیده دارند ترامپ در صورت رای آوری مجدد موضع نرم تری در قبال ایران اخذ می کند. تحلیل شما چیست؟

دو رویکرد وجود دارد هم از تندتر شدن صحبت شده و هم پیش بینی می کنند که ترامپ آرامتر برخورد کند. چون اگر چه سیاست آمریکا فشار بر ایران است و آن را حفظ خواهد کرد اما در این خصوص که ایران را پای میز مذاکره بیاورد و امتیازاتی بگیرد محاسبه ای مجدد خواهند داشت. تیم ترامپ و اطرافیان او کسانی هستند که رویکرد تندی نسبت به ایران دارند. برداشت ما این است که ابزارهای آنها احتمالا تندتر می شود. به عقیده من، فشار بر ایران را متنوع خواهند کرد چون تا اینجا فشار بر ایران جوابگو نبوده است.

شیوه وزارت خارجه ایران در سال های اخیر را چگونه ارزیابی می کنید؟

اگرچه وزارت خارجه بخشی از سیاست خارجی است اما بخش اصلی آن است. ما می توانستیم موثرتر برخورد کنیم. اقدامات ما بخصوص گام های هسته ای پنج گانه، محاسبات آنها را چندان تغییر نداده است و اقدام عملی خاصی انجام نشده است. تا اینجا سیاست ها بیشتر اعلامی بود و در عمل کار زیادی انجام نشده است.

در دوره قبل نظرسنجی ها از پیروزی کلینتون حرف می زند ولی شاهد بودیم در بحث الکترال کلینتون بدشانسی آورد آیا احتمال وقوع این اتفاق در این دوره نیز می رود یا خیر؟

نظر سنجی ها در آمریکا افراد را محاسبه می کنند درحالیکه سیستم انتخاباتی آمریکا دو بخش دارد افراد و الکترال کالج. در این سیستم افراد مهم هستند ولی قاعده این است که "برنده همه کارت های الکترال را برمی دارد". وقتی کسی حتی با یک رای اضافه ببرد کل آرا الکترال آن ایالت از آن برنده است. خانم کلینتون نزدیک به دو میلیون و نهصد هزار رای بیشتر از ترامپ داشت ولی ایالت های کلیدی را از دست داد و الکترال کالج به نفع ترامپ تمام شد. مثلا در میشیگان با هفت دهم درصد رای بیشتر ترامپ، کل آرای الکترال به ترامپ رسید. این حالت استثنایی بود ولی بی سابقه نبود قبلا نیز در مورد ایالت فلوریدا اختلافی وجود داشت و بوش مساله را دادگاهی کرد و در نهایت با اینکه عملا ال­گور برده بود عملا رای دادگاه را پذیرفت و بوش رییس جمهور شد چیزی که اهمیت دارد همین نکته است. نظر سنجی ها محدودیت هایی دارد امروز بایدن جلوتر است ولی فاصله ها در حال کاهش پیدا کردن است. امروز بر سر ایالت های مهم و کلیدی نزاع وجود دارد. در انتخابات 2020 تعداد این ایالت های رقابتی در حال بیشتر شدن است.